जिम्बु खेतिको इतिहास र दक्षिणकाली फर्पिङको जिम्बु

रोमन लामा
रामेछाप ०३ असार खोज मिडिया। जिम्बु जङ्गली प्याज प्रजातिको वनस्पति हो। जिम्बु हि*माली क्षेत्रमा हुने वनस्पति हो तसर्थ जिम्बुलाई हिमाली क्षेत्रको उ*पहारको रुपमा लिन सकिन्छ। दिन प्रतिदिन यसको मूल्य आ*कासिदै जाने क्रम जारी छ। नेपालको मुस्ताङ जिल्ला र डोल्पा जिल्लाको उच्च भेगमा पाइने एक किसिमको ज*डीबुटी जिम्बुलाई तरकारी तथा दालको परिकारमा झानेर खाने प*रम्परा पहिले देखि चलिएको आएको छ । जिम्बुलाई दालमा झानेर खाँदा स्वादिलो हुने जिम्बुलाई मुस्ताङका बासिन्दा र डोल्पा बासिन्दाहरुले कोसेलीको रुपमा देशका अन्य जिल्लाहरुमा पु*र्याउने गरेका छन् ।

जिम्बुलाई हिमाली जिल्लाहरुमा भोटे जिराको नामले पनि चिन्ने गरिन्छ। जिम्बुलाई नेवारी भाषामा झिकु-चा (jhiku-cha) भन्ने गरिन्छ।जिम्बुको वै*ज्ञानिक नाम Allium Hypsistum Stearn हो। यो वनस्पति समुन्द्री सतह देखि ३५०० मिटर भन्दा माथि पाइने वनस्पति हो। जिम्बु हाम्रो देश नेपाल भन्दा बाहेक छि*मेकी रास्ट्र भारतको उत्तराखण्ड, पाकिस्तानको हिमाली भाग र चीनको हिमाली भागमा पनि जिम्बू पाइन्छ । जिम्बुलाई नेपालको कतैकतै दुङदुङ्गेको साग पनि भनिन्छ । प्रायजसो जिम्बुलाई दाल, अचार, मासु, गेडागुडी लगायतका खाद्यवस्तुमा झानेर प*रिकारलाई स्वादिलो बनाई खाने चलन छ । जिम्बुको स्वाद छ्यापी भनिने नेपालको स्थानीय प्रजातिको प्याज र दुङदुङ्गे सागको मिश्रण जस्तो लाग्छ ।

जिम्बु हाल आएर नेपालका अधिकांश पहाडी भू-भागमा उत्पादन हुने भए तापनि मुस्ताङ र डोल्पाको जिम्बुलाई लो*कप्रिय मानिन्छ । मुस्ताङ र डोल्पामा परिकार बनाउँदा अनिवार्य रुपमा जिम्बु झान्ने प्र*चलन छ। जिम्बुलाई खेति गरेको खेत या बारीबाट काटेर ल्याउने, चुटने, मिच्ने, घाममा सुकाउने र सुकि सकेपछि विक्री गर्ने गरिन्छ। जिम्बुलाई खोकी, फ्लू र पेटको रोगको औ*षधि रुपमा पनि मानिन्छ ।

यो वनस्पति आजकल काठमाडौं लगायतका केही ठाउँहरुमा पनि कताकती यसको खेती गरेको देखिन्छ । हाल काठमाडौं जिल्लाको दक्षिणकाली नगरपालिकाको फर्पिङको अधिकांस खेत/बारीमा जताततै प्रशास्त रुपमा देख्न र पाउन सकिन्छ। मुस्ताङको जिम्बु १२०० देखि ३५०० रुपैयाँसम्म प्रतिकिलोमा विक्री हुने गरिए तापनि काठमाडौं जिल्ला दक्षिणकाली नगरपालिकाको फर्पिङको जिम्बु प्रतिकिलो ८०० देखि २३०० रुपैयाँसम्म प्रतिकिलोमा विक्री हुने गरेको छ। हाल जिम्बुको माग राम्रो रहेको छ।  देशको अन्य भू-भाग जहाँ मलिलो माटो र सिचाईको राम्रो व्यवस्था भएको ठाउँमा यसको व्यवसायिक खेती गरी आर्थिक उपार्जन गर्न सकिन्छ। यसको खेती गर्न आफूलाई सहज हुने ठाउँबाट विउ लिएर यसको व्यवसायिक खेती गर्न सकिन्छ । यो वनस्पति अन्त कतै नपाए खुमलटारस्थित कृषि जिन बैङ्कबाट सिमित मात्रामा विउ प्राप्त गर्न सकिन्छ। सोही विउ लगेर विउ बनाएर रोपेर खेति गर्न सकिन्छ ।